MATERI TEKS CERITA RAKYAT. KELAS VII SEMESTER GASAL

 

TEKS CERITA RAKYAT.

A.     Pangertene Crita Rakyat.

Apa ta kang diarani crita rakyat kuwi? Pitakonan kang wangsulane angel anggone mangsuli amarga saben uwong nduweni panemu dhewe-dhewe kang beda-beda nanging intine meh padha. Ing jagad Internasional crita rakyat asring/kereb disebut foklor.

Bisa didudut menawa tegese crita rakyat yaiku crita kang ngrembaka ing sawijining dhaerah lan dianggep minangka asil karya kolektif (bebarengan) karo masyarakat ing papan iku.

 

B.     Jinise Crita Rakyat.

Crita rakyat ing tanah Jawa iki akeh wewujudane, ing antarane:

1.    Legendha yaiku crita prosa rakyat sing kaya lumaku nyata saka sing duwe crita. Asal-usul crita legenda mesthi digambarake minangka "sejarah" bebarengan. Lan biasane nyritakake kedadeyane papan panggonan utawa jeneng papapan panggonan.

2.    Dongeng, yaiku dongeng minangka genre sastra lawas sing nyritakake babagan kahanan sing luar biasa sing jangkep karo dongeng utawa imajinasi lan kayane pancen ora kedadeyan. Makna dongeng yaiku menehi nilai moral lan nyenengake.

3.    Mite/mitos, yaiku crita saka masarakat babagan dewa lan ksatria ing jaman kuno, uga ngemot babagan terjemahan asale manungsa, lan babagan kasebut ngemot makna sejatine sing dicethakake kanthi cara mistis.

4.    Fabel, yaiku crita sing nyritakake kegiyatan kewan sing tumindak lan tindak tanduke kaya manungsa.

 

C.     Ciri-ciri Crita Rakyat.

Ciri khas crita rakyat, kayata ing ngisor iki:

1.    Ngrembaka ing masarakat

2.    Ora dicethakaké sapa sing pisanan nggawe

3.    Nilai luhur kang akeh.

4.    Watake daerah.

5.    Nduweni macem-macem bentuk lan jinis.

6.    Karakter anonim tegese jeneng panganggit ora dingerteni.

7.    Dicritakake kanthi gethok tular biasane nganggo lisan sacara turun temurun.

 

D.     Unsur-unsur Pambangun Crita.

1.    Unsur Intrinsik, yaiku unsur crita kang ana ing sajroning crita, kayata:

a.    Irah-irahan yaiku judul crita

b.    Tema, yaiku gagasan pokok sing dadi dhasaring crita

c.    Paraga(tokoh), yaiku uwong utawa tokoh kang ngakoni crita.

d.    Watak(sifat), yaiku watake/sifate para paraga.

e.    Setting(latar), yaiku ana 3,

1)   latar panggonan/papan kedadeyane ing crita.

2)   Latar wektu, kapan kedadeyane ing crita.

3)   Latar kahanan/swasana, kepiye kahanane ing crita.

f.     Amanat/pesen, yaiku pitutur/nasehat utawa pesen saka pengarang penulis crita.

g.    Alur/plot, yaiku: posisi pengarang ing crita.

2.    Unsur Ekstrinsik, yaiku unsur crita kang ana ing sanjabaning crita nanging nduwe pengarung ing dalane crita, kayata ekonomi, sosial, budaya, agama, politik lan liya-liyane.

 

E.      Pokok-pokok Crita.

Pokok-pokok crita iku padha karo underane (isi) crita kang ngemot pitakonan:

             1.     Apa                  : wangsulane nuduhake ana kedadeyan apa.

             2.     Sapa                 : wangsulane nuduhake paraga/tokoh (sapa wae) kang ana ing crita.

             3.     Kapan              : wangsulane nuduhake wektu dumadine/kedadeyane crita.

             4.     Ana ngendi      : wangsulane nuduhake papan/panggonan dumadine crita.

             5.     Kena apa/ngapa           : wangsulane nggambarake napa ana kedadeyan.

             6.     Kepriye                        : wangsulane nyritake piye kedadeyane crita.

 

F.      Tuladha Teks Crita Rakyat.

             1.          Buku Paket Padha Bisa Basa Jawa 1 kelas 7, kaca 30 tekan 32 “Jaka Tingkir Campuh karo Baya”.

             2.          Buku Paket Padha Bisa Basa Jawa 1 kelas 7, kaca 35 – 36 “Mula Bukane Kutha Kudus”.

G.     Pokok-pokok Isi Teks Crita Rakyat.

Menawa arep nulis isi crita, saben paragraf ing teks crita kudu digoleki dhisik pokok-pokoke ukara (kalimat). Yen wis saben paragraf ketemu pokok-pokok ukarane banjur digandheng saben pokok ukara kasebut dadi paragraf anyar minangka isi crita kasebut.

Tuladhane pokok-pokok ukara saka teks crita rakyat kanthi irah-irahan “Mula Bukane Kutha Kudus”:

1.      Kutha Kudus sing saiki mujudake pusering paprentahan Kabupaten Daerah Tingkat II Kudus Provinsi Jawa Tengah. Ing jaman biyen Kudus mung wujud desa cilik kalebu wewengkon panguwasa Majapait. Mujudake papan kanggo liwat lan leren saka pelabuhan Jepara menyang Majapait lan kosokbaline

2.      Ana pawongan saka Cina kang jenege Sun Ging mapan ing desa cilik mau, dheweke pinter ngukir. Akeh kang pada sinau ukir marang dheweke saengga keprungu tekan kraton Majapait. Saengga desa mau diarani desa Sunggingan, saka jenenge Sun Ging katambah panambang (akhiran) –an kang tegese papan dunung (alamat).

3.      Raden Patah ngutus Syekh Ja’far Shodiq ulama saka Persia kanggo nyebarake agama Islam ing Sunggingan. Syekh Ja’far Shodiq ndadani gapura kang wis ora kopen supaya bisa ndudut (menarik) atine para para warga ing Sunggingan. Kanthi sabar, kawibawan lan pribadhine ora let suwe akeh kang ngrasuk agama Islam.

4.      Syekh Ja’far Shodiq banjur yasa (mbangun) masjid ing sacedhake gapura desa Sunggingan. Ing perangan (bagian) qiblat direngga-rengga lempengan watu ireng asale saka Persia angemper (meh padha) karo Hajar Aswad ing Kakbah. Rerenggan mau diarani Al Kuds, kang tegese suci. Ora suwe Mesjid kuwi banjur diarani Mesjid Kudus yaiku mesjid kang direngga lempengan watu Al Kuds utawa watu-watu suci.

5.      Syekh Ja’far Shodiq kasil yasa (mbangun) pesantren. Tansaya akeh wong saka laladan (daerah) liya kang padha ngangsu kawruh ing kono. Desa Sunggingan dadi pesantrn lan kutha, dene wong-wong kono diarani Kudus, lan Syekh Ja’far Shodiq banjur katelah asma Sunan Kudus.

6.      Gapura sing wis didandani dening Syekh Ja’far Shodiq dadi kaendahan kang mirunggan, banjur katelah (dikenal) Menara Kudus.

 

H.     Isi Crita Rakyat.

Menawa arep nulis/nritakake isine crita rakyat kanthi irah-irahan “Mula Bukane Kutha Kudus”, mula pokok-pokok crita mau banjur digawe tulisan kang dadi siji.

Mula Bukane Kutha Kudus

     Kutha Kudus sing saiki mujudake pusering paprentahan Kabupaten Daerah Tingkat II Kudus Provinsi Jawa Tengah. Ing jaman biyen Kudus mung wujud desa cilik kalebu wewengkon panguwasa Majapait. Mujudake papan kanggo liwat lan leren saka pelabuhan Jepara menyang Majapait lan kosokbaline. Ana pawongan saka Cina kang jenege Sun Ging mapan ing desa cilik mau, dheweke pinter ngukir. Saengga desa mau diarani desa Sunggingan, saka jenenge Sun Ging katambah panambang (akhiran) –an kang tegese papan dunung (alamat).

            Raden Patah ngutus Syekh Ja’far Shodiq ulama saka Persia kanggo nyebarake agama Islam ing Sunggingan. Syekh Ja’far Shodiq ndadani gapura kang wis ora kopen supaya bisa ndudut (menarik) atine para para warga ing Sunggingan. Syekh Ja’far Shodiq banjur yasa (mbangun) masjid ing sacedhake gapura desa Sunggingan. Ing perangan (bagian) qiblat direngga-rengga lempengan watu ireng asale saka Persia angemper (meh padha) karo Hajar Aswad ing Kakbah. Rerenggan mau diarani Al Kuds, kang tegese suci. Ora suwe Mesjid kuwi banjur diarani Mesjid Kudus yaiku mesjid kang direngga lempengan watu Al Kuds utawa watu-watu suci. Syekh Ja’far Shodiq kasil yasa (mbangun) pesantren. Tansaya akeh wong saka laladan (daerah) liya kang padha ngangsu kawruh ing kono. Desa Sunggingan dadi pesantren lan kutha, dening wong-wong kono diarani Kudus, lan Syekh Ja’far Shodiq banjur katelah asma Sunan Kudus. Dene gapura sing wis didandani dening Syekh Ja’far Shodiq banjur katelah (dikenal) Menara Kudus.