MATERI KELAS IX SEMESTER GASAL Teks Cerita Wayang Ramayana lakon Anoman Duta
A. Unsur pambangun crita yaiku:
1. Unsur Intrinsik, yaiku unsur
kang ana ing sajroning crita, kayata: judul/irah-irahan, tema, tokoh/paraga,
penokohan/sifat/watak, setting/latar (papan, wektu lan swsana), alur, uga
amanat/pitutur.
2. Unsur ekstrinsik, yaiku unsur
crita kang ana ing saknjabane crita nang duwe daya pangaribawa(pengaruh) marang
dalane crita. Kayata: agama, ekonomi, sosial, budaya, politik, lsp.
B. Pokok-pokok
cerita.
Pokok-pokok crita iku padha karo
underane crita kang ngemot pitakonan:
1. Sapa, wangsulane nuduhake
paraga/tokoh (sapa wae) kang ana ing crita.
2. Apa/ngapa, wangsulane
nggambarake apa kedaden utawa apa kang ditindakake dening para paragane/tokohe.
3. Kapan, wangsulane
nuduhake wektu dumadine/kedadeane crita.
4. Ana ngendi, wangsulane
nuduhake papan/panggonan dumadining crita.
5. Kepriye, wangsulane
nyritake piye kedadeane crita.
C. Wayang
Wayang
yaiku sawijining wujud seni pertunjukan kang awujud drama kang khas. Seni kang kamot sajroning pertunjukan iki yaiku :
seni swara, seni sastra, seni musik, seni tutur, seni lukis, lan
sapanunggalane. Dene ana sawetara pihak kang duwe panganggep menawa pertunjukan
wayang ora mung kesenian, nanging ngemot pralambang. Wayang minangka sarana
nggambarake alam pikirane piyayi Jawa kang dualistik. Ana rong prekara, pihak
utawa klompok kang ora cocok, beda, antarane apik lan ala, babagan lair lan
batin, alus lan kasar. Wayang uga dadi sarana ngendhaleni sosial, umpamane
kanthi kritik sosial kang diwujudake lumantar banyolan.
Crita wayang iku minangka
baboning crita ana 2, yaiku:
1. Babad Mahabarata.
Nyaritakake lelakone Pandhawa
karo Kurawa kang sedulur cedhak kang memungsuhan amarga rebutan kraton utawa
negara. Memungsuhan iki dipungkasi kanthi perang gedhe kang diarani perang
Baratayuda.
2. Babad Ramayana.
Nyaritakake lelakone Ramawijaya
kang kepeksa lunga saka kratone/negarane amerga ngleksanani janjine bapake
marang garwa selire. Nalika urip ana ing alas Dhandhaka, Sinta diculik dening Rahwana
raja Alengka.
D.
Ramayana
Ramayana
asale saka tembung rama tegese nyenengake lan tembung yana sing tegese
pangumbaran (pengembaraan). Dadi tembung Ramayana iku bisa ditegesi pangumbaran
(pengembaraan) kang nyenengake. Crita iki ditulis dening Walmiki taun 400 SM
kang migunakake basa Sanksekerta. Miturut Dr. Soewito S. Wiryonagoro, Ramayana
ing Indonesia sumbere saka Ramayana Kakawin kang critane kaya digambarake ing
relief Candhi Prambanan lan Candhi Panataran.
E. Jinise Ukara.
Adhedhasar isine,
ukara iku bisa kaperang dadi lima yaiku:
1. Ukara andharan (kalimat berita)
Apa
pengertiane ukara (kalimat) andharan ?
kalimat andharan yaiku ukara sing
isine kang ngabarake utawa ukara kang nyritakake bab/kedadean. Cirine ukara
andharan yaiku dipungkasi kanthi waca titik (mandeg), mula macane kanthi
intonasi/ nganggo swara kang rata (datar) lan ora ana penekanan babar pisan .
Tuladha
(Contohnya):
a. Mau bengi ana kebakaran ning
omahe pak Bejo.
b. Bapak tindak dhateng kantor
2. Ukara pitakon
(kalimat tanya)
Apa
sing dimaksud ukara pitakon ?
Ukara pitakon yaiku ukara kang
isine nakokake bab tertentu. Cirine ukara pitakon yaiku dipungkasi tandha waca
piatakon, mula pamacane kanthi intonasi takon.
Tuladha
(contohnya):
a. Sampeyan mundhut napa?
b. Bapak dhahar apa?
Ukara
pitakon kaperang dadi 3, yaiku:
a. Ukara Pitakon lumrah:
ukara pitakon kang lumrah digunakake saben dina. Tuladha:
o Sapa jenengmu?
o Ana ngendi omahmu?
o kapan adhimu bali sekolah?
b. Ukara retoris: ukara
pitakon kang ora butuh wangsulan. Tuladha:
o Sapa sing ora pengin mlebu
suwarga?
o Sapa sing ora kepengin dadi wong
sukses?
o Tiba kuwi lara?
c. Ukara pitakon paminta utawa
pitakon nyoba: ukara pitakon sing isine nari utawa menehi pendapat.
tuladha:
o Piye yen awake dhewe leren
dhidik?
o Saupama klambi kuwi diwenehake
adhimu piye, Nduk?
o Kowe mathuk apa ora yen saiki
awake dhewe besanan?
3. Ukara pakon
(kalimat perintah)
Apa
sing dimaksud ukara pakon utawa kalimat perintah ?
Ukara pakon yaiku ukara kang
isine mrentah wong liya nindakake pakaryan tartampu manut apa sing dikarepake
sing ngongkon. Cirine ukara pakon yaiku dipungkasi tandha waca seru, mula
pamacane kanthi intonasi seru lan rada diteken.
Tuladha:
a. Ngaliha!
b. Sinau sing sregep!
Ukara
pakon kaperang dadi 5, yaiku:
a. Ukara
Pakon Lumrah
Tuladha:
·
Ndang
ombenen!
·
Awas
sing ati-ati!
· Wis enggal garapen!
b. Ukara
Pakon Pamenging
Tuladha:
·
Kowe
ora kena dolan yen durung sinau!
·
Aja
rame-rame simbah nembe sare!
·
Aja
mangan ana ing ngarep kelas!
c. Ukara
Pakon Pangajak
Tuladha:
·
Awake
dhewe saiki leren dhisik!
·
Ayo
padha mampir nggonku dhisik!
·
Sadurunge
kawiwitan ayo padha ngeningake cipta!
d. Ukara
Pakon Panantang.
Tuladha:
·
Antemen
yen pancen kowe wani!
·
Maraa
rene yen nyata-nyata dhugdheng!
·
Gage
balangen yen njaluk benjut sirahmu!
e. Ukara
Pakon Paminta.
Tuladha:
·
Mbok
kowe kuwi mengko dolan menyang omahku!
·
Dhik,
tulung cendhelane ditutup bae!
·
Aku
dakdolan nang omahmu, nanging disuguhi ya!
4. Ukara Sambawa
Ukara sambawa yaiku ukara kang
isine awujud pangarep-arep, saumpama, utawa sanadyan. Ukara iki rancake
migunakake tembung-tembung kang kawuwuhan panambang -a utawa -ana.
Tuladha:
Panasa, ya klambiku ben garing.
- Udana sing deres ben
tandhuranku subur.
- Mrenea wiwit biyen kowe ora
katon kapiran.
- Sugiha dhuwit aku rak wis
gawe omah.
- Tinangisana nganthi semaput,
dheweke ora bakal urip.
- Diwenehana klambi apik, ya
ra tahu dienggo.
5. Ukara Sananta
Ukara sananta yaiku ukara kang
isine niyat, karep, utawa sedya. Ananging, kang duwe niyat utawa sedya mau
awake dhewe. Mesthi wae ukara iki durung kalakon utawa durung katindakake
jalaran isih awujud niyat.
Tuladha:
Sesuk awan aku arep golek degan ijo.
- Kareben munggah sekolah, aku
kudu sinau mempeng.
- Aku arep umbah-umbah, kowe
aja ngajak crita wae.
- E, dak dolan menyang daleme
simbah.
- Tinimbang ndomblong, dak
resik-resik latar mburi, ah!
6. Ukara
Panguwuh (kalimat seru)
Apa
sing dimaksud ukara panguwuh urawa kalimat seru?
Ukara panguwuh yaiku ukara kang
nggambarake rasa ora percaya, emosi sing kuat rasa gumun. Cirine ukara panguwuh
yaiku diwiwiti kanthi tembung panguwuh Tembun panguwuh yaiku : Wow, wadhuh, Hi,
Hore, wah,dll.
Tuladha:
a. Horee.. aku oleh biji satus !
b. Wow, apik tenan montore !
Komentar
Posting Komentar