Materi Kelas 9 Semester 2 Teks Geguritan
GEGURITAN
A.
Pangertene
Geguritan.
Geguritan saka tembung lingga
‘gurita’ yaiku owah-owahan saka tembung ‘gerita’. Dene tembung ‘gerita’ iku
saka tembung lingga ‘gita’ kang nduweni teges tembang utawa syair.
Ana uga kang nduweni panemu yen geguritan iku saka tembung
lingga ‘gurit’ kang nduweni teges tulisan.
Miturut kamus, geguritan yaiku tembang uran-uran utawa karangan kang
pinathok kayadene tembang, nanging guru gatra, guru lagu, lan guru wilangane
ora ajeg.
Utawa bisa didudut menawa
geguritan iku wohing kasusastran Jawa anyar awujud syair kang tanpa nganggo
paugeran/pathokan tartamtu (guru gatra, guru wilangan, lan guru lagu)
B.
Wujude
Geguritan.
Wujude
ana 2, yaiku:
1.
Geguritan
Gagrag Lawas/Klasik.
Titikane/ciri-ciri :
a.
Lumrahe
diwiwiti tembung: “sun gegurit” utawa “sun anggurit”.
b.
Sapada
ngemot 4 gatra utawa luwih (satu bait memuat 4 baris atau lebih).
c.
Cacahing
wanda saben gatrane padha ( jumlah suku kata tiap barisnya sama).
d.
Tibane
swara ing pungkasane gatra runtut, nggunakake purwakanthi ( jatuhnya suara/vocal
tiap barisnya sama berurutan, menggunakan purwakanthi).
2.
Geguritan
Gagrag Anyar/Modern.
Geguritan gagrag anyar utawa
geguritan modheren iku wujude wis beda karo geguritan gagrag lawas. Geguritan
gagrag anyar katon luwih mardika, wis ora kaiket paugeran kaya paugerane
geguritan gagrag lawas. Jalaran geguritan iki wujude memper karo puisi bebas
ing kasusastran Indonesia , mula geguritan gagrag anyar ana kang ngarani “puisi
bebas”. Ananging owah-owahan saka geguritan gagrag lawas tumekaning gagrag
anyar iku dumadi kanthi proses. Pangripta kang miwiti nulis geguritan gagrag
anyar iku R.Intoyo kanthi irah-irahan Dayaning Sastra.
Titikane/ciri-ciri :
a. Basane
kalebu basa endah, tegese dudu basa padinan.
b. Tetembungane pilihan, tegese ora mung
waton nggunakake tembung.
c. Sajak pungkasan mardika/bebas
d. Isine mentes.
e. Ana kalane nganggo lelewaning basa /gaya
bahasa.
C.
Unsur
Pembangun Geguritan.
Geguritan bisa kanggo medharake
utawa ngandharake isine ati lan aweh piwulang, pepeling, sarta pitutur marang
wong sing maca. Geguritan kawujud saka tema kang diandharake dadi wujud
geguritan. Sajroning geguritan ngemot nilai-nilai utawa amanat kang katujokake
marang pamaos.
Unsur-unsur
pembangun geguritan iku ana 2 (unsur fisik lan unsur batin), yaiku :
1.
Unsur Fisik, yaiku:
a. Diksi,
yaiku nggatekake lan menehi tekanan basa, utamane babagan tembung-tembung
pokok/utama ing geguritan. Ing perangan iki bisa awujud irama lan rima.
b. Citraan, yaiku andharan saka panulis supaya gawe
sengsem para pamaose.
c. Majas,
yaiku wujud ukara kang bisa narik kawigaten.
d. Bunyi,
yaiku nemtokake tembung-tembung kang digunakake bisa narik kawigaten, mula kudu
duwe nilai sastra nanging komunikatif.
e.
Tipografi, yaiku wujud/bentuk geguritan iku bisa narik
kawigaten.
2.
Unsur Batin, yaiku:
a. Tema,
yaiku gagasan/ide pokok kang diandharake dening penyair lumantar geguritane.
Tema gumantung penyair, mula pamaca akeh sithik kudu ngerteni latar belakang
penyaire supaya ora kleru nafsirake tema geguritan kasebut. Mulane tema iku
asipat khusus, objektif lan lugas.
b. Perasaan/rasa
pangrasa, yaiku rasa pangrasa kang kepengin diandharake dening pangripta.
Nemtokake, nolak, nyarujuki, apa nyengkuyung tumrap rasa iku.
c.
Nada/irama, yaiku kajiwan pujangga nalika ngripta
geguritan. Nada njlentrehake sikep pangripta marang riptane. Dadi kanthi nada
tinamtu wis bisa nitik kepriye andharane pangripta. Kang kalebu ing perangan
iki yaiku irama lan rima. Irama bisa awujud pengulangan tembung kanthi teratur
kang nuwuhake glombang swara kang ngasilake swara kang endah. Kanthi ngulang
tembung kunci/pokok bisa gawe makna tembung kuwi dadi mbangetake.
D.
Tuladha
Geguritan.
1.
Geguritan
Gagrag Lawas/Klasik.
Sun Gegurit
Kaanan jaman saiki
Sipat pemudha-pemudhi
Srawunge saya ndadi
Raket wewekane sepi
Tan kadi duk jaman nguni
Srawung sarwa ngati-ati
Yen manut wasiteng kuna
Priya srawung lan wanita
Gampang ketaman panggodha
Nerak ing laku susila
Temah darbe jeneng ala
Wasanane tibeng papa
2.
Geguritan
Gagrag Anyar/Modern.
SULING
Dening: Tamsir A.S.
Suling thethulitan
Awirama kuna
Alelagon kuna
Ngayut-ayut ngelangut
Endah
Ngresepake
Nanging aku gela, aku cuwa
Wis waleh
Nikmati wirama kuna
Aku bisa nyipta
Lelagon lan wirama anyar
Manut siliring angin
Mekroking kembang
Ombaking segara
Nggawa gingsiran
Angrenggani patamanan
Ngikis pesisir, ngremuk ing
karang.
Ayo padha lelagon anyar
Wirama anyar
Manut siliring angin anyar.
E.
Negesi
Tembung
Saka geguritan kanthi irah-rahan
“Suling”, tembung-tembung iki tegese: (Buku Paket Padha Bisa Basa Jawa Kelas
IX kaca 74) kanggo latihan/gladhen supaya mangerteni maknane lan isine
geguritan kasebut.
1.
Thethulitan
2.
Awirama
3.
Ngayut-ayut
4.
Ngelangut
5.
Ngresepake
6.
Gela
7.
Cuwa
8.
Waleh
9.
Nyipta
10.
Gingsiran
11.
Angrenggani
12.
Patamanan
13.
Ngikis
14.
Pesisir
15.
Wirama
F.
Nulis
Geguritan.
1.
Carane/trap-trapane/langkah-langkah
nulis geguritan, yaiku:
a.
Temtokna
luwih dhisik underaning gagasan (tema) kanga rep dirembug.
b.
Yen
undheraning gagasan wis ditemtokake banjur dimligekake (spesifikasi).
c.
Tema
kang wis dimligi mau gawea cengkorongane (kerangka).
d.
Saben
cengkorongan mau udhalen mawa tembung-tembung lan tatanen ing
larik-larik.
e.
Kanggo
nambahi endahe, gunakna purwakanthi, baliswara, pepindhan utawa
tembung kawi kanthi cara golek ing kamus.
Tuladhane mengkene:
Bocah-bocah arep nggawe geguritan kanthi
tema bencana alam. Bencana alam kuwi rupa-rupa, bisa banjir, gunung mbledhos,
lindhu. Pilih salah siji, ateges wis dadi tema sing spesifik. Umpamane
mengkene:
a.
Apa
sing nyebabake banjir?
b.
Kepriye
kedadeane?
c.
Kepriye
akibate?
d.
Apa
hikmah kang bisa disinau saka kedadean banjir?
Cengkorongan banjur diwedharake,
dijlentrehake sarana tembung-tembung kang ditata ing larik-larik mangkene:
BANJIR
BANYU
Manungsa ora bisa nyegah kekarepane.
Negor wit-witan sasenenge dhewe.
Alas-alas entek wit-witane.
Mung kari suket-suket sing dadi kanca
lawase.
Udan sawengi natas.
Nyirep hawa panas.
Banyu terus mili ngebaki kali-kali.
Ora ana sing bisa nyegah.
Tanggul-tanggul padha bedhah.
Banyu wiwit mlebu omah.
Wong-wong sing ora dosa.
Kudu nandhang sengsara lan cilaka.
Kelangan bandha donya.
Kelangan raja brana.
Uga nyawa.
Manungsa padha elinga.
Jagad iki kudu dijaga.
Aja kokrusak, kokentekna.
Marang anak putu ngengehna.
Supaya bisa urip tentrem, mulya.
2. Pambijining nulis geguritan
Kang dibiji, yaiku:
a.
Judul/irah-irahan
jumbuh/sesuai /cocog karo isine.
b.
Anane
rima/persajakan
c.
Pamilihing
tembung/diksi.
G.
Maca
Geguritan.
Maca
geguritan iku beda karo maca pawarta, kudu nggatekake bab-bab ing ngisor iki:
a.
Olah
swara:
1)
Lafal/kedal(pengucapan
huruf dan kata)
2)
Intonasi
3)
Wirama
lan jeda
b.
Olah
raga (obahing perangane awak)
c.
Olah
rasa (ekspresi penjiwaan isine geguritan liwat mimik, gerak lan swara)
d.
Olah
busana (jumbuh karo kahanan)
H.
Materi
tambahan Purwakanthi.
Purwakanthi
asale saka tembung "purwa" tegese wiwitan lan "kanthi"
tegese nggandheng/ nganggo. Purwakanthi tegese nggandheng kang kasebut ing
wiwitan, dene kang digandheng iku swarane, utawa aksarane lan bisa uga
tetembungane. Panemu liya ngandhakake, purwakanthi yaiku aksara, swara utawa
tetembungan kang padha ing sajroning ukara. Ing basa Indonesia diarani bunyi,
sajak utawa rima.
Purwakanthi kaperang dadi telu:
1.
Purwakanthi
guru swara
Yaiku purwakanthi sing padha swara ing
pungkasaning tembang.
Tuladha:
- Sing jujur bakal mujur, sing cidra bakal
cilaka. (padha swara "ur" lan "a")
- Sing ora cepet, ora bakal ngliwet. (pada
swara "et")
2.
Purwakanthi
guru sastra
Yaiku puwakanthi sing padha tulisane utawa
aksarane ing saben wiwitane wanda utawa tetembungane.
Tuladha:
- Saben seba saratane slendhang sampur.
(padha aksara "s")
- Kanthong kula kothong kantun kalih ewu.
(padha aksara "k")
3.
Purwakanthi
guru basa utawa lumaksita
Yaiku purwakanthi sing padha tetembungane.
Tuladha:
- Bayem arda, ardane ngrasuk busana. (padha
tembunge "arda")
- Rujak kawis, rujake wong ireng manis.
(padha tembunge "rujak"
Komentar
Posting Komentar