MATERI BAHASA JAWA KELAS XII
Busana adat
Jawa
Busana adat Jawa biasa disebut
dengan busana kejawen yang mempunyai perumpamaan atau pralambang tertentu
terutama bagi orang Jawa yang mengenakannya. Busana Jawa penuh dengan piwulang
sinandhi, kaya akan suatu ajaran tersirat yang terkait dengan filosofi Jawa.
Ajaran dalam busana kejawen ini merupakan ajaran untuk melakukan segala sesuatu
didunia ini secara harmoni yang berkaitan dengan aktifitas sehari – hari, baik
dalam hubungannya dengan sesame manusia, dengan diri sendiri, maupun dengan
Tuhan Yang Maha Kuasa pencipta segala sesuatu dimuka bumi ini. Busana Kejawen
yang akan dijelaskan dibawah ini terdiri dari busana atau pakaian yang
dikenakan pada bagian atas tubuh, seperti iket, udheng;bagian tubuh seperti
rasukan atau bisa disebut dengan baju, jarik, sabuk, epek,timang,bagian
belakang tubuh yakni keris, dan bagian bawah kaki yaitu candela.
1. Iket
Iket adalah tali kepala yang
dibentuk sedemikian rupa sehingga berbentuk penutup kepala.
Cara mengenakan iket harus
kenceng, kuat supaya ikatannya tidak mudah terlepas. Bagi orang Jawa arti iket
adalah agar manusia memiliki pamikir atau pemikiran yang kencang, tidak mudah
terombang – ambing hanya karena factor situasi atau orang lain tanpa
pertimbangan yang matang
2. Udheng
Udheng dikenakan pada bagian
kepala dengan cara mengenakan seperti mengenakan topi. Bila sudah dikenakan
diatas kepala, iket menjadi sulit dibedakan dengan udheng karena ujudnya sama.
Udheng berasal dari kata mudheng artinya mengerti dengan jelas. Maknanya
manusia akan memiliki pemikiran yang kukuh bila sudah mudheng atau memahami
tujuan hidupnya. Manusia memiliki fitrah untuk senantiasa mencari kesejatian
hidup sebagai sangkan paraning dumadi. Makna lain dari udheng ini adalah agar
manusia memiliki keahlian / ketrampilan serta dapat menjalankan pekerjaannya
dengan pemahaman yang memadai karena memiliki dasar pengetahuan.
3. Rasukan
Sebagai ciptaan Yang Maha Kuasa,
hendaklah manusia ngrasuk atau menganut sebuah jalan atau agama dengan
kesadaran penuh menyembah Tuhan Yang Maha Esa.
4. Benik
Busana Jawa seperti beskap selalu
dilengkapi dengan benik ( kancing ) disebelah kiri & kanan. Lambing dari
benik itu adalah bahwa manusia dalam melakukan tindakannya dalam segala hal
selalu diniknik; artinya diperhitungkan dengan cermat. Apapun yang dilakukan
janganlah sampai merugikan orang lain, dapat menjaga antara kepentingan pribadi
dan kepentingan umum.
5. Sabuk
Sabuk digunakan dengan cara
melingkarkan di badan atau lebih tepatnya dipinggang. Sa-buk artinya hanya
impas saja, ngga untung & ngga rugi. Makna sabuk adalah agar manusia
menggunakan badannya untuk bekerja sungguh – sungguh, jangan sampai
pekerjaannya tidak menghasilkan atau tidak menguntungkan ( buk ).
6. Epek
Persamaan Epek adalah apek;
golek; mencari. Artinya dalam hidup ini, kita harus memanfaatkannya dengan
mencari ilmu pengetahuan yang berguna
7. Timang
Timang adalah pralambang bahwa
ilmu yang ditempuh harus dipahami dengan jelas & gamblang, agar tidak
gamang atau menimbulkan rasa kuatir. (samang – samang; berasal dari kata timang
)
8. Jarik
Jarik adalah kain panjang yang
dikenakan untuk menutupi tubuh sepanjang kaki. Jarik artinya aja serik. Jangan
mudah iri terhadap orang lain, karena iri hati hanya akan menimbulkan rasa
emosional, grusa – grusu dalam menanggapi segala masalah.
9. Wiru
Mengenakan jarik atau kain selalu
dengan cara mewiru ujungnya sedemikian rupa. Wiru atau wiron bisa terjadi
dengan cara melipat – lipat ujung jari sehingga berwujud wiru. Wiru artinya
wiwiren aja nganti kleru. Olahlah segala hal sedemikian rupa sehingga
menumbuhkan rasa menyenangkan dan harmonis, jangan sampai menimbulkan
kekeliruan dan disharmoni.
10. Bebed
Bebed adalah kain atau jarik yang
dikenakan laki – laki. Bebed artinya manusia harus ubed yakni tekun & rajin
dalam bekerja mencari rezeki.
11. Canela
Canela dijabarkan dari canthelna
jroning nala, atau peganglah kuat di dalam hatimu. Canela sama dengan
selop,cripu atau sandal. Canela dikenakan di kaki dengan maksud agar kita
selalu menyembah lahir & batin, hanya di kaki-Nya
Curiga atau keris berujud
wilahan, bilahan dan terdapat didalam warangka atau wadahnya. Curiga dan
warangka adalah pralambang bahwa manusia sebagai ciptaan menyembah Tuhan
sebagai penciptanya dalam sebuah hubungan kawula jumbuhing Gusti. Curiga
ditempatkan di belakang artinya dalam menyembah yang Maha Kuasa hendaknya
manusia bisa ngungkurake godhaning Syetan yang senantiasa mengganggu manusia
ketika akan bertindak kebaikan
BLANGKON
Blangkon iku sajinis panutup sirah kanggo
wongpriya sing kagawé saka bahan kain bathik utawa lurik. Blangkon sejatiné
wujud modhèrn lan praktis saka iket. Ing busana tradhisional adat Jawa lan adat
Sundha blangkon dianggo minangka pasangan karo busana beskap. (miturut
Wikipedia)Ing jaman modern iki blangkon ana ing masyarakat Yogyakarta lan Jawa
Tengah uwis wiwit ilang seka pikiran
masyarakat. Blangkon sing uwis suwe dadi budaya warga Jawa iki, mulai kegiles
karo topi-topi sing dadi trend ing kalangan muda-mudi. Nek arep weruh jinis-jinis
blangkon bisa mbok waca ing ngisor iki.
Ana sawetara jinis blangkon miturut adat
ing papan panggonan tinamtu.
Jinis blangkon antara liya:
1. Blangkon Sala, saka bahan bathik ora
nganggo mondholan (trèpès).
2. Blangkon Yogya, nganggo mondholan.
3. Blangkon Kedhu.
4. Blangkon Banyumas.
5. Blangkon Sundha, saka bahan bathik,
ora nganggo mondholan.
Mondholan, iku wangun sing njendhol ing
samburiné blangkon, makili modhèl rambut priyasing kerep dibundhel ing mburi.
Blangkon modhèl trèpès, iku wujud sing umum blangkon gagrag Surakarta. Gaya iki
minangka modhifikasi saka gaya Yogyakarta, amarga akèh-akèhé priya saiki
arambut cendhak. Modhèl trèpès iki digawé kanthi njait langsung mondholan ing
bagéan mburi blangkon. Saliyané saka suku Jawa , ana uga sawetara suku sing
migunakaké panutup sirah sajinis blangkon nanging béda wujudé, yaiku suku
Sundha, suku Madura, suku Bali, lan sapanunggalané.
GEGURITAN
Geguritan yaiku puisi
jawa gagrag anyar kang ora kaiket dening paugerahan tertamtu. Bebas jumlah
larik larik ukara ing saben pada, jumlahe pada, pilihan basa kang digunakake,
maksude panggurit ana kang nggunakake purwakanthi kadhang ora migunakake
purwakhanti. Geguritan kang migunakake purwakanthi yen dirunngokake luwih
kepenak(luwih nges). Supaya luwih cetha wacanen paugerane geguritan.
Geguritan iku iketaning basa kang
awujud syair. Mula ana kang ngarani syair Jawa gagrag anyar. Tembung geguritan
asale saka tembung gurita , tembung gurita owah-owahan
saka tembung gerita. Tembung gerita linggan Gita, tegese tembang utawa syair. Geguritan
Jawa sakawit tinemu ing lagu-lagu dolanan, saiki mujudake wohing kasusastran
puisi kang warna-warna wujuding dhapukane (Subalidinata, 1994 : 45) Adhedhasar
dhapukaning ukara lan pangrakiting tembung, werna-werna araning geguritan, kaya
ing ngisor iki:
Syair rong gatra sapada = gita dwigatra
Syair telung gatra sapada = gita
trigatra
Syair patang gatra sapada = gita catur
gatra
Syair limang gatra sapada = gita panca
gatra
Syair nem gatra sapada = gita sadgatra
Syair pitung gatra sapada = gita sapta
gatra
Syair wolung gatra sapada = gita hastha
gatra
Syair sangang gatra sapada = gita nawa
gatra
Syair dhapur sonata
Syair bebas
Kapirid saka wujud lan isine, geguritan
iku bisa kaperang dadi loro, yaiku geguritan gagrag lawas utawa geguritan
tradhisional lan geguritan gagrag anyar utawa geguritan modern.
a. Geguritan
gagrag lawas (geguritan tradisional) iku darbe paugeran mangkene:
· Cacahing
gatra saben sapada ora ajeg, nanging sathithike ana patang gatra.
· Cacahing
wanda saben gatrane ajeg, yaiku ana wolung wanda.
· Dhong-dhinging
swara ing saben pungkasaning gatra nganggo purwakanthi guru swara (kaya syair
ing Kasusastram Indinesia.
· Lumrahe
dipurwakani nganggo tembung sun gegurit utawa sun
anggurit.
· Geguritan gagrag lawas lumrahe isi piwulang : Upamane
bab tatakrama
Tuladha Geguritan Gagrag Lawas
Sun Gegurit
Kaanan jaman saiki
Sipat pemudha-pemudhi
Srawunge saya ndadi
Raket wewekane sepi
Tan kadi duk jaman nguni
Srawung sarwa ngati-ati
Yen manut wasiteng kuna
Priya srawung lan wanita
Gampang ketaman panggodha
Nerak ing laku susila
Temah darbe jeneng ala
Wasanane tibeng papa
b. Geguritan gagrag anyar
Dene geguritan gagrag anyar utawa
geguritan modheren iku wujude wis beda karo geguritan gagrag lawas. Geguritan
gagrag anyar katon luwih mardika, wis ora kaiket paugeran kaya paugerane
geguritan gagrag lawas. Jalaran geguritan iki wujude memper karo puisi bebas
ing kasusastran Indonesia , mula geguritan gagrag anyar ana kang ngarani “puisi
bebas”. Ananging owah-owahan saka geguritan gagrag lawas tumekaning gagrag
anyar iku dumadi kanthi proses. Pangripta kang miwiti nulis geguritan gagrag
anyar iku R.Intoyo kanthi irah-irahan Dayaning Sastra.Mula
yen dititi kanthi premati geguritan gagrag anyar utawa geguritan modheren
nduweni titikan:
a. Basane
kalebu basa endah, tegese dudu basa padinan.
b. Tetembungane
pilihan, tegese ora mung waton nggunakake tembung.
c. Sajak
pungkasan mardika/bebas
d. Isine
mentes.
e. Ana
kalane nganggo lelewaning basa /gaya bahasa .
Paugerane
geguritan:
1. Ora kaiket
wewaton guru gatra, guru wilangan, lan guru lagu.
2. Luwih
ngutamakake babagan isine kang mentes, apik, endah, lan uga becik.
3. Kanggo
nambah kaendahan basa nggunakake purwakanthi sawetra bae.
4. Isi pitutur,
piweling, kritik, protes, sindiran, pangresah, pamundhut, lan sapanunggalane.
Langkah
Langkah kanggo mahami sawijining geguritan:
1. Wacanen
geguritan kanthi permati, yen perlu dibolan baleni.
2. Gatekna
hubungan larik ukara, banjur wewehana tandha kanggo munggel (jeda), upamane
punggel sauntara wewehana tandha (/) lan kanggo sigeg wewehana tanda (//).
3. Golekna
teges tembung tembung kang kok anggep angel, kanthi terus dieling eling, menawa
tembung tembung sajarone geguritan bisa duwe teges lugu, entar, bisa uga
lambang utawa gegambaran.
4. Perlu
digatekaku menawa saben karangan mesthi duwe pesen utawa amanat kang kepingin
disampekake marang pamaca.
5. Tambahana
tembung utawa wanda saengga ukarane dadi sedherhana lan gampang dimangerteni.
Sawijining
geguritan duwe struktur batin utawa hakekat sing dumadi saka: tema, suasana,
nada lan amanat, kang mujudake jiwaning geguritan kang ora bisa dipisahake.
Rangkuman
Geguritan:
1. Nada
Nada ing
geguritan yaiku sikap batin panganggit, sing arep diekspresiake marang pamaca.
Ana nada nuturi, panyaruwe, nyindhir, berontak, meri, drengki, sedhih, kuciwa,
benci, bungah, lan sapanunggalane.
2. Suasana
Suasana batin
pamaca, akibat sawise maca geguritan.
3. Irama
Irama uga
diarani ritme, yaiku salah sijine unsure kang ana gandheng cenenge karo bab bab
kang sarwa teratur
4. Pilihan Tembung
Pilihan tembung
uga diarani diksi, kanggo ngasilake geguritan kang trep, pangaggit mesthi
mikirake pilihan tembung kang mathuk. Dene tembung tembung kang digunakake ana
kang duwe teges lugu utawa apa anane (Denotatif), Tembung kang duwe teges entar
utawa ora sabenere (konotatif), gambaran utawa pralambang.
5. Tembung entar
Mujudake
tembung kang tegese wis owah saka teges kang baku.
6. Pralambang
Pralambang iku
kena dianggep kaya dene pasemon. Tembange liya pralampita, wujuding pralambang
warna warna, ana kang wujudake gegambaran utawa pepethan, solah bawa barang
utawa basa.
7. Purwakhanti
Tembung
"purwa tegese wiwitan, ngarep. dene tembung "kanthi tegese kanca,
gandheng, karo,nganggo. Purwakanthi kena ditegesi gandheng karo ngarep. Kang
dikarepake "purwakanthi" yaiku tetembungan kang runtut karo tembung
mburine, ngenani bab swarane, sastra utawa tembunge.
Purwakanthi
kena digolongake dadi telu,yaiku:
a. Purwakanthi guru swara
Diarani
purwakanthi guru swara, jalaran ing kono tinemu rujukan swara utawa runtuting
swara siji lan sijine. Purwakanthi guru swara akeh kanggone, kayata ana ing
paribasan, saloka, cangkriman, lelagon, wangsalan, parikan, geguritan, lan
rumpakan liyane.
b. Purwakanthi Guru sastra
Manawa
purwakanthi guru sastra ing kono sing rujuk sastrane utawa tulisane.
c. Purwakanthi Lumaksita
Tembung
"lumaksita" tegese lumaku. ing kene tembung tembung, utawa ukara ing
mburi runtut karo tembung tembung ngarepe. Runtuting tembung ora mesthi
satembung wutuh, kadhang kala mung saperangan utawa sawanda bae. Mula ukara
ukarane uga katon runtut lan sambung sinambung, kepenak dirungokake.
SERAT WEDHATAMA
Serat Wedhatama adalah Sastra tembang atau kidungan jawa karya Mangkunegara IV Wedhatama (berasal dalam bahasa Jawa; Wredhatama) yang berarti serat (tulisan/karya) wedha (Ajaran) tama (keutamaan/utama) Wedhatama merupakan ajaran luhur untuk membangun budi pekerti dan olah spiritual bagi kalangan raja-raja Mataram, tetapi diajarkan pula bagi siapapun yang berkehendak menghayatinya. Wedhatama menjadi salah satu dasar penghayatan bagi siapa saja yang ingin “laku” spiritual dan bersifat universal lintas kepercayaan atau agama apapun. Karena ajaran dalam Wedhatama bukan lah dogma agama yang erat dengan iming-iming ersu dan ancaman neraka, melainkan suara hati nurani, yang menjadi “jalan setapak” bagi siapapun yang ingin menggapai kehidupan dengan tingkat spiritual yang tinggi. Mudah diikuti dan dipelajari oleh siapapun, diajarkan dan dituntun step by step secara rinci. Puncak dari “laku” spiritual yang diajarkan serat Wedhatama adalah; menemukan kehidupan yang sejati, lebih memahami diri sendiri, manunggaling kawula-Gusti.
Serat Wedhatama adalah Sastra tembang atau kidungan jawa karya Mangkunegara IV Wedhatama (berasal dalam bahasa Jawa; Wredhatama) yang berarti serat (tulisan/karya) wedha (Ajaran) tama (keutamaan/utama) Wedhatama merupakan ajaran luhur untuk membangun budi pekerti dan olah spiritual bagi kalangan raja-raja Mataram, tetapi diajarkan pula bagi siapapun yang berkehendak menghayatinya. Wedhatama menjadi salah satu dasar penghayatan bagi siapa saja yang ingin “laku” spiritual dan bersifat universal lintas kepercayaan atau agama apapun. Karena ajaran dalam Wedhatama bukan lah dogma agama yang erat dengan iming-iming ersu dan ancaman neraka, melainkan suara hati nurani, yang menjadi “jalan setapak” bagi siapapun yang ingin menggapai kehidupan dengan tingkat spiritual yang tinggi. Mudah diikuti dan dipelajari oleh siapapun, diajarkan dan dituntun step by step secara rinci. Puncak dari “laku” spiritual yang diajarkan serat Wedhatama adalah; menemukan kehidupan yang sejati, lebih memahami diri sendiri, manunggaling kawula-Gusti.
Kinanthi
Dikanthi-kanthi (diarahkan dan dibimbing) agar menjadi manusia sejati. Yang selalu menjaga bumi pertiwi. Pupuh kinanthi dalam serat wedhatama mengandung isi ajaran-ajaran tentang
1. Mempertajam perasaan / kepekaan perasaan agar menyingkirkan hawa nafsu supaya menjadi manusia yang berbudi luhur dengan cara bersemedi / bersepi-sepi dari keramaian agar mendapat ketenangan hati dan jiwa.
2. Agar selalu waspada untuk selalu mengetahui penghalang dalam hidup ( mawas diri) dan selalu menghilangkan keragu-raguan dalam hati supaya mantap dalam melangkah untuk berbuat kebaikan.
3. Menghilangkan iri dengki, tidak berhati panas, tidak mengganggu orang lain, dan tidak melampiaskan hawa nafsu, namun hanya lah diam agar tenang.
4. Ajaran bahwa mengikuti kebaikan-kebaikan yang telah diajarkan sebagai langkah agar mencapai kemuliaan.
Dikanthi-kanthi (diarahkan dan dibimbing) agar menjadi manusia sejati. Yang selalu menjaga bumi pertiwi. Pupuh kinanthi dalam serat wedhatama mengandung isi ajaran-ajaran tentang
1. Mempertajam perasaan / kepekaan perasaan agar menyingkirkan hawa nafsu supaya menjadi manusia yang berbudi luhur dengan cara bersemedi / bersepi-sepi dari keramaian agar mendapat ketenangan hati dan jiwa.
2. Agar selalu waspada untuk selalu mengetahui penghalang dalam hidup ( mawas diri) dan selalu menghilangkan keragu-raguan dalam hati supaya mantap dalam melangkah untuk berbuat kebaikan.
3. Menghilangkan iri dengki, tidak berhati panas, tidak mengganggu orang lain, dan tidak melampiaskan hawa nafsu, namun hanya lah diam agar tenang.
4. Ajaran bahwa mengikuti kebaikan-kebaikan yang telah diajarkan sebagai langkah agar mencapai kemuliaan.
K I N A N T H I
01 Mangka kantining tumuwuh, salami mung awas eling, eling lukitaning alam, wedi weryaning dumadi, supadi niring sangsaya, yeku pangreksaning urip.
Padahal bekal hidup,selamanya waspada dan ingat,Ingat akan pertanda yang adadi ersuasi,Menjadi kekuatannya asal-usul, supaya lepas dari sengsara.Begitulah memelihara hidup.
02 Marma den taberi kulup, angulah lantiping ati, rina wengi den anedya, pandak-panduking pambudi, bengkas kahardaning driya, supadya dadya utami.
Maka rajinlah anak-anakku,Belajar menajamkan hati,Siang malam berusaha,merasuk ke dalam sanubari,melenyapkan nafsu pribadi,Agar menjadi (manusia) utama.
03 Pangasahe sepi samun, away esah ing salami, samangsa wis kawistara, lalandhepe mingis-mingis, ersu wukir reksa muka, kekes srabedaning budi.
Mengasahnya di alam sepi (semedi),Jangan berhenti selamanya,Apabila sudah kelihatan,tajamnya luar biasa,mampu mengiris gunung penghalang,Lenyap semua penghalang budi.
04 Dene awas tegesipun, weruh warananing urip, miwah wisesaning tunggal, kang atunggil rina wengi, kang mukitan ing sakarsa, gumelar ngalam sakalir.
Persuasi artinya,tahu penghalang kehidupan,serta kekuasaan yang tunggal,yang bersatu siang malam,Yang mengabulkan segala kehendak,terhampar alam semesta.
05 Away sembrana ing kalbu, wawasen wuwus sireki, ing kono yekti karasa, dudu ucape pribadi, marma den sembadeng sedya, wewesen praptaning uwis.
Hati jangan lengah,Waspadailah kata-katamu,Di situ tentu terasa,bukan ucapan pribadi,Maka tanggungjawablah, perhatikan semuanya sampai tuntas.
06 Sirnakna semanging kalbu, den waspada ing pangeksi, yeku dalaning kasidan, sinuda saka satitik, pamotahing nafsu hawa, jinalantih mamrih titih.
Sirnakan keraguan hati,waspadalah terhadap pandanganmu,Itulah caranya berhasil,Kurangilah sedikit demi sedikit godaan hawa nafsu,Latihlah agar terlatih.
07 Away mamatuh malutuh, tanpa tuwas tanpa kasil, kasalibuk ing srabeda, marma dipun ngati-ati, urip keh rencananira, sambekala den kaliling.
Jangan terbiasa berbuat aib,Tiada guna tiada hasil,terjerat oleh aral,Maka berhati-hatilah,Hidup ini banyak rintangan,Godaan harus dicermati.
08 Upamane wong lumaku, marga gawat den liwati, lamun kurang ing pangarah, sayekti karendet ing ri, apese kasandhung padhas, babak bundhas anemahi.
Seumpama orang berjalan,Jalan berbahaya dilalui,Apabila kurang perhitungan,Tentulah tertusuk duri,celakanya terantuk batu,Akhirnya penuh luka.
09 Lumrah bae yen kadyeku, atetamba yen wis bucik, duwea kawruh sabodag, yen ta nartani ing kapti, dadi kawruhe kinarya, ngupaya kasil lan melik.
Lumrahnya jika seperti itu,Berobat setelah terluka,Biarpun punya ilmu segudang,bila tak sesuai tujuannya,ilmunya hanya dipakai mencari nafkah dan pamrih.
10 Meloke yen arsa muluk, muluk ujare lir wali, wola-wali nora nyata, anggepe pandhita luwih, kaluwihane tan ana, kabeh tandha-tandha sepi.
Baru kelihatan jika keinginannya muluk-muluk,Muluk-muluk bicaranya seperti wali,Berkali-kali tak terbukti,merasa diri pandita istimewa,Kelebihannya tak ada,Semua bukti sepi.
11 Kawruhe mung ana wuwus, wuwuse gumaib baib, kasliring titik tan kena, mancereng alise gatik, apa pandhita antige, kang mangkono iku kaki.
Ilmunya sebatas mulut,Kata-katanya di gaib-gaibkan,Dibantah sedikit saja tidak mau, mata membelalak alisnya menjadi satu,Apakah yang seperti itu pandita palsu,..anakku ?
12 Mangka ta ersuasiv laku, lakune ngelmu sajati, tan dahwen pati openan, tan panasten nora jail, tan njurungi ing kaardan, ersu eneng mamrih ening.
Padahal yang disebut “laku”,sarat menjalankan ilmu sejati tidak suka omong kosong dan tidak suka memanfaatkan hal-hal sepele yang bukan haknya,Tidak iri hati dan jail,Tidak melampiaskan hawa nafsu. Sebaliknya, bersikap tenang agar menggapai keheningan jiwa.
13 Kunanging budi luhung, bangkit ajur ajer kaki, yen mangkono bakal cikal, thukul wijining utami, nadyan bener kawruhira, yen ana kang nyulayani.
Luhurnya budipekerti,pandai beradaptasi, anakku !Demikian itulah awal mula,tumbuhnya benih keutamaan,Walaupun benar ilmumu,bila ada yang mempersoalkan..
14 Tur kang nyulayani iku, wus wruh yen kawruhe nempil, nanging laire angalah, katingala angemori, mung ngenaki tyasing liyan, away esak away serik.
Walau orang yang mempersoalkan itu, sudah diketahui ilmunya dangkal,tetapi secara lahir kita mengalah,berkesanlah ersuasive,sekedar menggembirakan hati orang lain.Jangan sakit hati dan dendam.
15 Yeku ilapating wahyu, yen yuwana ing salami, marga wimbuh ing nugraha, saking heb kang Maha Suci, cinancang pucuking cipta, nora ucul-ucul kaki.
Begitulah sarat turunnya wahyu,Bila teguh selamanya,dapat bertambah anugrahnya,dari sabda Tuhan Mahasuci,terikat di ujung cipta,tiada terlepas-lepas anakku
16 Mangkono ingkang tinamtu, tampa nugrahaning Widhi, marma ta kulup den bisa, mbusuki ujaring janmi, pakoleh lair batinnya, iyeku budi premati.
Begitulah yang digariskan,Untuk mendapat anugrah Tuhan.Maka dari itu anakku,sebisanya, kalian pura-pura menjadi orang bodoh terhadap perkataan orang lain,nyaman lahir batinnya,yakni budi yang baik.
17 Pantes tinulad tinurut, laladane mrih utami, utama kembanging mulya, kamulyaning jiwa dhiri, ora yen ta ngeplekana, lir leluhur nguni-uni.
Pantas menjadi suri tauladan yang ditiru,Wahana agar hidup mulia,kemuliaan jiwa raga.Walaupun tidak persis, seperti nenek moyang dahulu.
18 Ananging ta kudu-kudu, sakadarira pribadi, away tinggal tutuladan, lamun tan mangkono kaki, yekti tuna ing tumitah, poma kaestokna kaki.
Tetapi harus giat berupaya, sesuai kemampuan diri,Jangan melupakan suri tauladan,Bila tak berbuat demikian itu anakku,pasti merugi sebagai manusia.Maka lakukanlah anakku !
01 Mangka kantining tumuwuh, salami mung awas eling, eling lukitaning alam, wedi weryaning dumadi, supadi niring sangsaya, yeku pangreksaning urip.
Padahal bekal hidup,selamanya waspada dan ingat,Ingat akan pertanda yang adadi ersuasi,Menjadi kekuatannya asal-usul, supaya lepas dari sengsara.Begitulah memelihara hidup.
02 Marma den taberi kulup, angulah lantiping ati, rina wengi den anedya, pandak-panduking pambudi, bengkas kahardaning driya, supadya dadya utami.
Maka rajinlah anak-anakku,Belajar menajamkan hati,Siang malam berusaha,merasuk ke dalam sanubari,melenyapkan nafsu pribadi,Agar menjadi (manusia) utama.
03 Pangasahe sepi samun, away esah ing salami, samangsa wis kawistara, lalandhepe mingis-mingis, ersu wukir reksa muka, kekes srabedaning budi.
Mengasahnya di alam sepi (semedi),Jangan berhenti selamanya,Apabila sudah kelihatan,tajamnya luar biasa,mampu mengiris gunung penghalang,Lenyap semua penghalang budi.
04 Dene awas tegesipun, weruh warananing urip, miwah wisesaning tunggal, kang atunggil rina wengi, kang mukitan ing sakarsa, gumelar ngalam sakalir.
Persuasi artinya,tahu penghalang kehidupan,serta kekuasaan yang tunggal,yang bersatu siang malam,Yang mengabulkan segala kehendak,terhampar alam semesta.
05 Away sembrana ing kalbu, wawasen wuwus sireki, ing kono yekti karasa, dudu ucape pribadi, marma den sembadeng sedya, wewesen praptaning uwis.
Hati jangan lengah,Waspadailah kata-katamu,Di situ tentu terasa,bukan ucapan pribadi,Maka tanggungjawablah, perhatikan semuanya sampai tuntas.
06 Sirnakna semanging kalbu, den waspada ing pangeksi, yeku dalaning kasidan, sinuda saka satitik, pamotahing nafsu hawa, jinalantih mamrih titih.
Sirnakan keraguan hati,waspadalah terhadap pandanganmu,Itulah caranya berhasil,Kurangilah sedikit demi sedikit godaan hawa nafsu,Latihlah agar terlatih.
07 Away mamatuh malutuh, tanpa tuwas tanpa kasil, kasalibuk ing srabeda, marma dipun ngati-ati, urip keh rencananira, sambekala den kaliling.
Jangan terbiasa berbuat aib,Tiada guna tiada hasil,terjerat oleh aral,Maka berhati-hatilah,Hidup ini banyak rintangan,Godaan harus dicermati.
08 Upamane wong lumaku, marga gawat den liwati, lamun kurang ing pangarah, sayekti karendet ing ri, apese kasandhung padhas, babak bundhas anemahi.
Seumpama orang berjalan,Jalan berbahaya dilalui,Apabila kurang perhitungan,Tentulah tertusuk duri,celakanya terantuk batu,Akhirnya penuh luka.
09 Lumrah bae yen kadyeku, atetamba yen wis bucik, duwea kawruh sabodag, yen ta nartani ing kapti, dadi kawruhe kinarya, ngupaya kasil lan melik.
Lumrahnya jika seperti itu,Berobat setelah terluka,Biarpun punya ilmu segudang,bila tak sesuai tujuannya,ilmunya hanya dipakai mencari nafkah dan pamrih.
10 Meloke yen arsa muluk, muluk ujare lir wali, wola-wali nora nyata, anggepe pandhita luwih, kaluwihane tan ana, kabeh tandha-tandha sepi.
Baru kelihatan jika keinginannya muluk-muluk,Muluk-muluk bicaranya seperti wali,Berkali-kali tak terbukti,merasa diri pandita istimewa,Kelebihannya tak ada,Semua bukti sepi.
11 Kawruhe mung ana wuwus, wuwuse gumaib baib, kasliring titik tan kena, mancereng alise gatik, apa pandhita antige, kang mangkono iku kaki.
Ilmunya sebatas mulut,Kata-katanya di gaib-gaibkan,Dibantah sedikit saja tidak mau, mata membelalak alisnya menjadi satu,Apakah yang seperti itu pandita palsu,..anakku ?
12 Mangka ta ersuasiv laku, lakune ngelmu sajati, tan dahwen pati openan, tan panasten nora jail, tan njurungi ing kaardan, ersu eneng mamrih ening.
Padahal yang disebut “laku”,sarat menjalankan ilmu sejati tidak suka omong kosong dan tidak suka memanfaatkan hal-hal sepele yang bukan haknya,Tidak iri hati dan jail,Tidak melampiaskan hawa nafsu. Sebaliknya, bersikap tenang agar menggapai keheningan jiwa.
13 Kunanging budi luhung, bangkit ajur ajer kaki, yen mangkono bakal cikal, thukul wijining utami, nadyan bener kawruhira, yen ana kang nyulayani.
Luhurnya budipekerti,pandai beradaptasi, anakku !Demikian itulah awal mula,tumbuhnya benih keutamaan,Walaupun benar ilmumu,bila ada yang mempersoalkan..
14 Tur kang nyulayani iku, wus wruh yen kawruhe nempil, nanging laire angalah, katingala angemori, mung ngenaki tyasing liyan, away esak away serik.
Walau orang yang mempersoalkan itu, sudah diketahui ilmunya dangkal,tetapi secara lahir kita mengalah,berkesanlah ersuasive,sekedar menggembirakan hati orang lain.Jangan sakit hati dan dendam.
15 Yeku ilapating wahyu, yen yuwana ing salami, marga wimbuh ing nugraha, saking heb kang Maha Suci, cinancang pucuking cipta, nora ucul-ucul kaki.
Begitulah sarat turunnya wahyu,Bila teguh selamanya,dapat bertambah anugrahnya,dari sabda Tuhan Mahasuci,terikat di ujung cipta,tiada terlepas-lepas anakku
16 Mangkono ingkang tinamtu, tampa nugrahaning Widhi, marma ta kulup den bisa, mbusuki ujaring janmi, pakoleh lair batinnya, iyeku budi premati.
Begitulah yang digariskan,Untuk mendapat anugrah Tuhan.Maka dari itu anakku,sebisanya, kalian pura-pura menjadi orang bodoh terhadap perkataan orang lain,nyaman lahir batinnya,yakni budi yang baik.
17 Pantes tinulad tinurut, laladane mrih utami, utama kembanging mulya, kamulyaning jiwa dhiri, ora yen ta ngeplekana, lir leluhur nguni-uni.
Pantas menjadi suri tauladan yang ditiru,Wahana agar hidup mulia,kemuliaan jiwa raga.Walaupun tidak persis, seperti nenek moyang dahulu.
18 Ananging ta kudu-kudu, sakadarira pribadi, away tinggal tutuladan, lamun tan mangkono kaki, yekti tuna ing tumitah, poma kaestokna kaki.
Tetapi harus giat berupaya, sesuai kemampuan diri,Jangan melupakan suri tauladan,Bila tak berbuat demikian itu anakku,pasti merugi sebagai manusia.Maka lakukanlah anakku !
tulisanya gajelas pak, ngerusak mata itu ada kaya stabilo nya
BalasHapusCopas tok
BalasHapusApek tenann matane auto buyer
BalasHapusWkwkwk niat kagak sih
BalasHapusmakasih materinya sangat membantu
BalasHapus